Tri Sơ
Đành
xa lìa quê hương xứ sở, rời bỏ nhà cửa, gia đình, truyền thống và hàng vạn thứ
thân quen, phải lưu lạc xứ lạ quê người, sẵn sàng gánh chịu tương lai chưa biết
ra sao là lựa chọn mịt mù chông gai trắc trở. Nhiều người ở thế giới thứ ba vẫn
quyết dứt áo ra đi, chọn kiếp lưu vong, tỵ nạn. Vì sao? Xin giới thiệu bộ phim
bán tài liệu Mille Soleils thể hiện
tâm trạng và suy nghĩ người tìm đường vượt biên.
Mở
đầu phim Mille Soleils của nữ đạo diễn
Mati Diop, một người đàn ông lùa đàn bò gầy trơ xương sừng dài hướng tới lò mổ
giữa Dakar bận rộn ở Senegal, khiến xe cộ tắc nghẽn. Hình ảnh đối lập: động
vật xen lẫn máy móc, mục đồng lạc giữa bối cảnh đô thị, cộng hưởng bài hát
trang trọng và day dứt về sự khao khát và trả thù Khúc ballad giữa trưa (The Ballad of High Noon, thường gọi tắt High
Noon) bất hủ của ca sỹ cao bồi chuyên hát nhạc đồng quê nổi tiếng Tex Ritter.
Cánh
cửa mạnh mẽ, lạ lùng này không chỉ gợi nhớ hình ảnh người hùng cao bồi miền Tây
của huyền thoại điện ảnh Gary Cooper (1901-1961, nổi tiếng với nhiều phim như Wings, Sergeant York, Chuông nguyện
hồn ai, High Noon), còn nhắc đến
một trong những dấu son của điện ảnh châu Phi là bộ phim Touki-Bouki của đạo diễn Djibril Diop Mambéty (1945-1998) “điện ảnh
là ma thuật bồi đắp ước mơ”. Touki-Bouki
phát hành năm 1973, cũng bắt đầu với cảnh gia súc bị dồn đến lò giết mổ. Trong
Mille Soleils, người lùa bò là Magaye
Niang, chính là ngôi sao của Touki-Bouki.
Đạo diễn người Senegal Mambéty là chú của nữ đạo diễn Diop, Mille Soleils thể hiện lòng mến mộ đồng thời nỗ lực cập nhật một số chủ đề
của bộ phim lừng danh Touki-Bouki.
Lấy
cảm hứng từ Kẻ cướp nhà băng (Bonnie
and Clyde, 1967), Tay lái nổi loạn
(Easy Rider, 1969), phim Blaxploitation Mỹ thập niên 1970 (nhắm vào khán giả Mỹ
gốc Phi, chủ yếu sử dụng diễn viên da đen, nhạc funk và soul) và trào lưu điện ảnh
Làn sóng mới (New Wave) của Pháp thập niên 1960 (chú trọng phong cách tự
nhiên), Touki-Bouki kết hợp chặt chẽ
sức mạnh bình dân và tầm nhìn sâu sắc về chính trị, khắc họa sống động bất đồng
văn hóa người châu Phi nói tiếng Pháp phải đối mặt do tàn dư chủ nghĩa thực
dân. Thi thoảng lồng ca khúc của biểu tượng âm nhạc quốc tế Josephine
Baker ca ngợi Paris là “thiên đường nhân gian”, bộ phim Touki-Bouki theo bước đôi vợ
chồng trẻ Mory (Niang) và Anta (Mareme Niang) mơ ước và toan tính vượt biên đất
nước Phi châu Senegal đói nghèo, lai căng đến Pháp.
Bốn
mươi năm sau, Mille Soleils tìm thấy
Niang vẫn ở Dakar, và làm mờ biên giới giữa số phận ông, vợ chồng họ chưa thể vượt
biên tìm đến “thiên đường”. Vẻ điển trai gầy gò, khổ hạnh, tóc muối tiêu và thường
xuyên cháy túi, ông Niang mặc chiếc áo jean và mang giày ống cao bồi thể hiện sự
dày dạn ngoài vòng pháp luật của thời đại trước. Trong buổi chiếu Touki-Bouki ngoài trời, một nhóm thanh
niên không công nhận chàng Niang là nhân vật điện ảnh lãng mạn, và chế nhạo sự
cố chấp, “cố gồng mình” của chàng. Sau đó, ông già Niang thoáng thấy một chiếc
xe máy gắn sừng bò, giống như chiếc ông đã cưỡi bốn mươi năm trước. Gã lái xe
là một kiểu nổi loạn khác hẳn.
Gây
thương tâm và kích thích tư duy, Mille
Soleils lần theo mối liên hệ quá khứ và hiện tại của Senegal, suy ngẫm về một
di sản điện ảnh chưa được đánh giá đúng mực ở phương Tây cũng như ở châu
Phi. Mille Soleils dài 45 phút
được trình chiếu vào thứ ba ngày 20.1.2015 tại bảo tàng Nghệ thuật hiện đại
cùng với phim ngắn Atlantiques của đạo
diễn Mati Diop. Phim tài liệu Atlantiques
dài 16 phút, phụ đề tiếng Swahili (còn gọi Kiswahili, thuộc nhóm Bantu, ngôn ngữ
chung ở Đông Phi), mô tả nỗi trăn trở của một thanh niên giống vợ chồng Mory và
Anta ngày xưa về chuyến đi xa đến châu Âu.
Trước
kia, người da màu hậu thuộc địa nung nấu ý định vượt biên do bị thúc ép bởi cuộc
khủng hoảng bản sắc văn hóa. Atlantiques
cũng như bộ phim tuyệt vời The Pirogue năm
2012 của đạo diễn Moussa Touré, lưu dân ngày nay phải đối mặt hiện thực đương đại
trần trụi, tàn bạo hơn nhiều với bao nhiêu thảm họa đói nghèo, tình trạng nguy
hiểm và hoàn cảnh tuyệt vọng.
(theo
Thời báo New York)
